Cine-Ψυχο-«θεραπεία» και Θετική Ψυχολογία

4/4/2025

Για χρόνια η Ψυχολογία αρθρώθηκε ως επιστήμη αναγνωρίζοντας και αξιολογώντας τα ψυχολογικά προβλήματα και τις ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις. Στην αυγή του 21ου αιώνα, οι Seligman και Csikszentmihalyi προσδιόρισαν το πεδίο της Θετικής Ψυχολογίας απομακρυνόμενοι από τα ψυχικά ελλείμματα και τις δυσλειτουργικές δομές της προσωπικότητας, επιφέροντας την καινοτομία της εστίασης στα δυνατά σημεία του ατόμου, σε εκείνα δηλαδή τα στοιχεία της προσωπικότητας που συνδέονται με την ψυχική ευδαιμονία και ευημερία.[1] Επ’ αυτής της βάσης, αναδύθηκε ο ρόλος του κινηματογράφου και, συγκεκριμένα, των ταινιών που ο Niemiec χαρακτηρίζει ως «ταινίες θετικής ψυχολογίας».[2]

Τα συστατικά μιας «ταινίας θετικής ψυχολογίας» είναι οι ανθρώπινες δυνάμεις που ενσαρκώνονται μέσα από τους φιλμικούς χαρακτήρες. Οι εν λόγω δυνάμεις, είκοσι τέσσερις στον αριθμό βάσει των πρωτοπόρων μελετητών της Θετικής Ψυχολογίας, συμπυκνώνονται σε έξι αρετές ως ακολούθως:[3]

Μία «ταινία θετικής ψυχολογίας» έχει τη δύναμη να τονώσει και να θωρακίσει την ψυχική υγεία και ευρωστία μέσω της παροχής στον θεατή ενός ενσαρκωμένου ερεθίσματος ώθησης για αυτοανάπτυξη.[4] Συγκεκριμένα, αναπαριστά έναν χαρακτήρα με μία ή περισσότερες αρετές και δυνάμεις –όπως ακεραιότητα, αγάπη και αίσθηση σκοπού– ο οποίος τις μεγιστοποιεί απέναντι στη δυσκολία και στη σύγκρουση που αντιμετωπίζει και, στο τέλος, με τον κατάλληλο χειρισμό επιτυγχάνει τον στόχο του, προκαλώντας αίσθημα δικαίωσης και χαράς στο κοινό. Κατά τη θέαση, λοιπόν, μιας «ταινίας θετικής ψυχολογίας» λαμβάνει χώρα το διπλό φαινόμενο της «κινηματογραφικής ανύψωσης» και του «κινηματογραφικού θαυμασμού»: Ο θεατής εμπνέεται και κινητοποιείται προς την αρετή/δύναμη του χαρακτήρα, παρακινούμενος από τη δράση του μέσα στο πλαίσιο της θεαματικής κινηματογραφικής πλοκής.[5] Και το βίωμα αυτής της ανελικτικής εξύψωσης του θεατή απέναντι στις πράξεις ψυχικής ομορφιάς, ήθους και θάρρους του χαρακτήρα συμπαρασύρει συναισθήματα ανάτασης, συγκίνησης και αισιοδοξίας για την ανθρώπινη κοινωνία και ζωή.[6]

Η μεταμορφωτική αλλαγή των θεατών μέσω των κινηματογραφικών ταινιών περιλαμβάνει έναν πλούτο συναισθηματικών επιδράσεων, τόσο σύγχρονων κατά τη διάρκεια της θέασης όσο και εκδηλούμενων σε ύστερο χρόνο. Ως θεατές ταυτιζόμαστε με τον χαρακτήρα διαμορφώνοντας ποικίλες προσωπικές συνδέσεις μαζί του, (ανα)στοχαζόμαστε και αναπτύσσουμε κίνητρο και ισχύ, κατευθυνόμενοι προς τη δική μας αλλαγή και δράση.[7] Επομένως, η επιλογή ταινιών των οποίων η ιστορία και ο ήρωας ή η ηρωίδα λειτουργούν εμπνευστικά και σύστοιχα προς τις δικές μας αναζητήσεις αποτελεί το κλειδί στην προαγωγή της ψυχικής υγείας μέσω του κινηματογράφου.

Ενδεικτικά:

Οι αναρίθμητες «ταινίες θετικής ψυχολογίας» μπορεί να αποδειχθούν μεταμορφωτικές. Έτσι, την επόμενη φορά που θα καθίσουμε αναπαυτικά στην κινηματογραφική μας θέση ή στον καναπέ του σπιτιού μας, ας είμαστε έτοιμοι για τη λάμψη της οθόνης της 7ης Τέχνης στην ψυχή μας. Αυτό το ταξίδι είναι διαφορετικά βιωματικό: προβολικό, ενδοβολικό, αναγνωριστικό μιας ευκταίας μετάβασης.

Βιβλιογραφικές αναφορές

[1] Seligman, Martin & Csikszentmihalyi, Mihaly. “Positive psychology: An introduction“. American Psychologist. 2000; 55:5–14.

[2] Niemiec, Ryan M. “What is a Positive Psychology Film? ” PsycCRITIQUES. 2007;52(38). Article 18.

[3] Peterson, Christopher & Seligman, Martin E. Character strengths and virtues: A handbook and classification. New York: Oxford University Press, 2004.

[4] Διαμαντοπούλου, Νέλλη. Η Ψυχική Διαταραχή στον Κινηματογράφο: αναπαραστάσεις και προεκτάσεις. Αθήνα: Αιγόκερως, 2016.

[5] Niemiec, Ryan M. “Cinematic elevation and cinematic admiration: Can watching movies positively impact you? ” Amplifier, a publication of Division 46 (Media). 2012(summer):9-10.

[6] Pohling, Rico & Diessner, Rhett. “Moral Elevation and Moral Beauty: A Review of the Empirical Literature”. Review of General Psychology. 2016;20(4):412-425. https://doi.org/10.1037/gpr0000089

[7] Manchel, David. “How adults describe transformation through motion pictures: a phenomenological investigation” PhD Dissertation. Michigan School of Professional Psychology, 2010.