Η Δημοτική Πινακοθήκη Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 2015. Με ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, τον Ιανουάριο της επόμενης χρονιάς η επίσημη ονομασία της πλαισιώθηκε από το όνομα του δημάρχου που την οραματίστηκε, του Ντίνου Κατσαφάνα. Στεγάστηκε σε τρεις ορόφους ιδιόκτητου κτιρίου, οι οποίοι περιήλθαν στο Δήμο Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη με δωρεά. Οι χώροι, συνολικής επιφάνειας 500 τ.μ. περίπου, ανακαινίστηκαν και εξοπλίστηκαν προκειμένου να φιλοξενήσουν το μεγαλύτερο μέρος της δημοτικής εικαστικής συλλογής. Παράλληλα, ένα σύνολο έργων ελλήνων κυρίως, αλλά και ξένων καλλιτεχνών, με σπουδαιότερο ανάμεσά τους το χαρακτικό τρίπτυχο Λεπτομέρεια Εμφυλίου Πολέμου (Επιτάφιος) του Τάσσου (Αλεβίζου), εκτίθεται στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του Δημαρχείου της πόλης.

Η συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης Νίκαιας – Αγίου Ιωάννη Ρέντη θεμελιώθηκε το 1976 από δωρεές ελλήνων καλλιτεχνών που ανταποκρίθηκαν στην πρωτοβουλία του Ντίνου Κατσαφάνα, πρώτου δημάρχου της μεταπολίτευσης στη Νίκαια, με σκοπό την πολιτισμική ανάπτυξη της πόλης. Σημαντικοί ώριμοι καλλιτέχνες, καθώς και νεότεροι ζωγράφοι και χαράκτες, δώρισαν ελαιογραφίες, συνθέσεις σε ελαφρά ύλη και χαρακτικά, με αποτέλεσμα να συγκεντρωθεί ένας υπολογίσιμος αριθμός εικαστικών έργων στη νεοσύστατη δημοτική συλλογή.

Στην αρχική έκκληση της δημοτικής αρχής ανταποκρίθηκαν κυρίως καλλιτέχνες που είχαν προγενέστερη εμπειρία συλλογικής δραστηριότητας, μέσα από τη συμμετοχή τους σε εικαστικές ομάδες, και παράλληλα είχαν συχνά ενστερνιστεί μια κοινωνική αντίληψη για την τέχνη. Οι παλαιότεροι ανάμεσά τους, όπως ο Αγήνορας Αστεριάδης, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Ηλίας Φέρτης, ο Δημήτρης Μεγαλίδης και ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος, είχαν βιώσει τη γερμανική Κατοχή και είχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κρατήσει αντιστασιακή στάση, γεγονός που τους συνέδεε με τη δράση της Νίκαιας, της προσφυγικής Κοκκινιάς, την ίδια περίοδο. Αρκετοί από αυτούς, και κοντά τους ο Πολύκλειτος Ρέγκος, η Σελέστ Πολυχρονιάδη και ο Γιάννης Γαΐτης, είχαν υπάρξει μέλη μιας ή περισσότερων από τις σημαντικότερες παλαιές καλλιτεχνικές ομάδες, της Ομάδας Τέχνη (1930), των Ελεύθερων Καλλιτεχνών, της Στάθμης ή των Ακραίων. Από τους νεότερους σε ηλικία καλλιτέχνες ανταποκρίθηκαν, μεταξύ άλλων, στο δημοτικό κάλεσμα μέλη του Κέντρου Εικαστικών Τεχνών, της Ομάδας για την Επικοινωνία και την Εκπαίδευση στην Τέχνη, καθώς και καλλιτέχνες από τον κύκλο της ‘Ώρας’. Ο Παναγιώτης Γράββαλος, ο Λευτέρης Κανακάκις, ο Γιώργος Μήλιος, ο Σωτήρης Σόρογκας, η Κλεοπάτρα Δίγκα και ο Ασαντούρ Μπαχαριάν εντάσσονται στην κατηγορία αυτή.

Αξιόλογες σποραδικές δωρεές ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Χάρη σε αυτές αποκτήθηκαν έργα των Ορέστη Κανέλλη, Λυκούργου Κογεβίνα, Ανδρέα Βουρλούμη και Γιάννη Παππά (ένα έγχρωμο σχέδιο), καθώς και ένας σημαντικός αριθμός σχεδίων και χαρακτικών, λευκωμάτων, πολυτελών εκδόσεων με πρωτότυπα χαρακτικά και βιβλίων νεοελληνικής χαρακτικής, δωρεά του ερευνητή και ιστορικού της νεοελληνικής χαρακτικής, συγγραφέα και εκδότη Νίκου Γρηγοράκη.

Τέλος, μια ουσιαστική διεύρυνση του αρχικού πυρήνα έγινε δυνατή το 2011, χάρη στη συνένωση των Δήμων Νίκαιας και Αγίου Ιωάννη Ρέντη. Στο εικαστικό απόθεμα της Δημοτικής Πινακοθήκης προστέθηκε το σύνολο έργων σύγχρονης τέχνης που διέθετε ο Δήμος Αγίου Ιωάννη Ρέντη, το οποίο αποτελεί καρπό της δραστήριας εικαστικής πολιτικής που προωθήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000, επί δημαρχίας Γιώργου Ιωακειμίδη και με καλλιτεχνική επιμέλεια του γλύπτη Νίκου Τζιώτη. Η ενότητα αυτή ήρθε να συμπληρώσει οργανικά την επισκόπηση της πορείας της ελληνικής τέχνης μέχρι τις μέρες μας. Συγκροτείται από έργα των Ιάσονα Μολφέση, Παύλου (Διονυσόπουλου), Νίκου Κεσσανλή, Χρύσας Ρωμανού, Μιχάλη Κατζουράκη, Γιώργου Λαζόγκα, Θανάση Τότσικα, Εοζέν Αγκοπιάν και Νίκου Τρανού.

Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της δημοτικής εικαστικής συλλογής αποτελούν τα έργα χαρακτικής που προέρχονται από το Ανοιχτό Εργαστήριο Χαρακτικής του Δήμου Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη, το οποίο λειτουργεί σε συνεργασία με το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας. Πρόκειται για έργα επαγγελματιών χαρακτών και ζωγράφων που έχουν υλοποιηθεί στο Ανοιχτό Εργαστήριο Χαρακτικής με τη διάθεση του απαραίτητου εξοπλισμού στους δημιουργούς. Τα έργα, μέρος ευρύτερων χαρακτικών ενοτήτων, παραχωρούνται ως ανταπόδοση από τους καλλιτέχνες προς τον Δήμο Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη. Επιλογές από την συνεχώς εμπλουτιζόμενη συλλογή σύγχρονης χαρακτικής δημιουργίας εκτίθενται στη Δημοτική Πινακοθήκη και ανανεώνονται περιοδικά.